Σε διάστημα λίγων μόλις ετών, η είσοδος του διαδικτύου (internet) στην καθημερινότητά μας άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντλούμε πληροφορίες, μαθαίνουμε, ολοκληρώνουμε τις συναλλαγές μας, ψυχαγωγούμαστε και επικοινωνούμε. Σήμερα τo διαδίκτυο κατέχει κεντρική θέση στις ζωές μας και αποτελεί βασικό αγωγό ανταλλαγής εκατομμυρίων πληροφοριών ημερησίως. Η επονομαζόμενη Γενιά Ζ (Generation Z), τα άτομα δηλαδή που γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και ύστερα, έχει μεγαλώσει σε έναν ψηφιακό περιβάλλον και έχει στη διάθεσή της ένα πλήρως λειτουργικό διαδίκτυο και  κοινωνικά μέσα δικτύωσης.  Ωστόσο με την αυξανόμενη ενσωμάτωση της τεχνολογίας στις σχολικές κοινότητες, ολοένα και περισσότεροι γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί (σχολικοί σύμβουλοι) καλούνται να συνεργαστούν, προκειμένου να εντοπίσουν τους μαθητές που παρουσιάζουν τα πρώτα σημάδια Εθισμού στο Διαδίκτυο, ώστε να προβούν έγκαιρα στις κατάλληλες παρεμβάσεις, για τη διασφάλιση της  ψυχικής υγείας των μαθητών. 

Ποιος είναι ο ρόλος του Διαδικτύου στη Σύγχρονη Εκπαίδευση;

   Η διδασκαλία και η εκπαίδευση στηρίζονται στην επικοινωνία και στη μεταβίβαση γνώσεων, γεγονός  το οποίο ευνοεί την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στα σχολικά περιβάλλοντα, σε συνθήκες κανονικότητας ή και σε έκτακτες συνθήκες, σαν αυτή της πανδημίας. Η χρήση αυτών των μέσων μπορεί να προσφέρει πολλές δυνατότητες μάθησης, παρέχοντας πρόσβαση σε μεγάλο εύρος γνώσεων, εύχρηστο τρόπο αναζήτησης πληροφοριών και διαδραστική μάθηση.

Πότε όμως αρχίζει ο εθισμός στο Διαδίκτυο; 

  Το διαδίκτυο παρέχει στους χρήστες – και ιδιαίτερα στους ανηλίκους-  έναν βαθμό ελευθερίας που δε βιώνουν στην «πραγματική» τους ζωή, δηλαδή εκτός διαδικτύου. Μέσα στα διαδικτυακά περιβάλλοντα βρίσκουν έναν χώρο να χαλαρώσουν, μπορούν να δραπετεύσουν από κάθε είδους πιέσεις, να συναναστραφούν με νέα άτομα, να διασκεδάσουν και να αναζητήσουν συναρπαστικές εμπειρίες και διεξόδους. Όμως, η υπερβολή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα μπορεί να επισκιάσει τα οποιαδήποτε σημαντικά οφέλη και να δημιουργήσει προβλήματα.

  Είναι εκείνη ακριβώς η συνθήκη κατά την οποία η κατάχρηση του διαδικτύου επιβαρύνει την ψυχολογική (νοητική, συναισθηματική) κατάσταση του ατόμου, προκαλώντας επιπτώσεις στους τομείς του σχολείου, της εργασίας και των κοινωνικών σχέσεων» (Beard & Wolf, 2001) Η υπέρμετρη, ανεξέλεγκτη και παρορμητική χρήση του διαδικτύου  παρεμποδίζει τη φυσιολογική ζωή του και δημιουργεί άγχος και δυσφορία στο οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό (ή σχολικό) του περιβάλλον.

  Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός εμπειρικών δεδομένων φαίνεται να συνδέει το φαινόμενο της εξάρτησης από το διαδίκτυο με σημαντική έκπτωση σε τομείς όπως είναι η σχολική επίδοση,  η διατήρηση κοινωνικών σχέσεων και  η ψυχική ευημερία. Το φαινόμενο, μάλιστα, είναι τόσο εκτεταμένο, ώστε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να προσεγγίζει το ζήτημα ως απειλή για τη δημόσια υγεία (WHO, 2014). 

Υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια Εθισμού στο Διαδίκτυο;

  Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός, μοναδικός ορισμός για τον εθισμό στο διαδίκτυο, οι σχετιζόμενες με αυτόν συμπεριφορές είναι αναγνωρίσιμες από τους ειδικούς και οδηγούν στην εκδήλωση συμπτωμάτων που παραπέμπουν σε εθισμό από ουσίες ή αλκοόλ, όπως είναι η στέρηση, η ευερεθιστότητα, οι διαταραχές ύπνου (π.χ. αφύπνιση το βράδυ), η έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης, η κοινωνική απομόνωση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, κ.ά. Στο σύνολό τους, οι αλλαγές της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν τα παιδιά και οι έφηβοι με εθισμό στο διαδίκτυο επιμερίζονται στις ακόλουθες τέσσερις βασικές διαστάσεις (Chang & Man Law, 2008): 1. καταναγκαστική χρήση του διαδικτύου (υπερβολικός χρόνος παραμονής online και αδυναμία ρύθμισης της χρήσης του) 2. συμπτώματα στέρησης, όταν περιορίζεται η πρόσβαση στο διαδίκτυο 3. χρήση του διαδικτύου ως μέσο κοινωνικής ανακούφισης (social comfort) 4. εμφάνιση αρνητικών κοινωνικών, ακαδημαϊκών ή εργασιακών συνεπειών που σχετίζονται με τη χρήση του.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς; 

  Σε αντίθεση με άλλες μορφές εθισμού, η ιδιαίτερη φύση του διαδικτύου δεν προσφέρεται για πλήρη διακοπή της χρήσης του, καθώς η λελογισμένη χρήση του διασφαλίζει πολλαπλά οφέλη και συχνά είναι ενσωματωμένη στην εκπαιδευτική διαδικασία. Συνεπώς προτείνονται: 

 ✓ Λογικοί και εφαρμόσιμοι κανόνες που θα θέσουν τα όρια πλοήγησης και θα εξασφαλίσουν την τήρησή τους, με γνώμονα την ενδυνάμωση της ανεξαρτησίας των παιδιών, κι όχι την τιμωρία τους. Είναι απαραίτητο και οι δύο γονείς να συμφωνήσουν γι΄ αυτούς τους κανόνες, ώστε να μη δημιουργείται χάσμα στο σπίτι, λόγω της ενδοτικότητας του ενός γονέα. 

 ✓ Ασφαλής πλοήγηση: Προκειμένου να εξασφαλίσουν την ασφαλή πρόσβαση των παιδιών στο διαδίκτυο, οι γονείς θα πρέπει να είναι οι ίδιοι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες. Η επίβλεψη του ιστορικού ενός υπολογιστή και η ενσωμάτωση φίλτρων για την πρόσβαση σε ιστοσελίδες με ασφαλές περιεχόμενο αποτελούν κάποιες προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

 ✓ Όρια χρόνου: Οι γονείς μπορούν να θέτουν στα παιδιά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στο οποίο μπορούν να παίξουν ή να κοινωνικοποιηθούν στο διαδίκτυο – δύσκολο, ασφαλώς εγχείρημα, καθώς ο επιτρεπόμενος χρόνος πλοήγησης αποτελεί ένα διαρκές σημείο τριβής μεταξύ εφήβων και γονέων. 

 ✓ Όρια τοποθεσίας: Οι γονείς μπορούν να μην επιτρέπουν τη χρήση συσκευών που συνδέονται με το διαδίκτυο σε συγκεκριμένους χώρους (π.χ. στο κρεβάτι, στο τραπέζι της κουζίνας την ώρα του φαγητού, κοκ).

✓ Τόνωση αυτοπεποίθησης: Ένα παιδί συνήθως επιζητάει την επιβεβαίωση και την αναγνώριση μέσα από τους τομείς ενασχόλησής του και ένας απ΄αυτούς είναι το διαδίκτυο, καθώς στις διαδικτυακές κοινότητες ο έφηβος αποκτά « υπόσταση» που μπορεί να μην έχει στον αληθινό κόσμο. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να βρει άλλες δραστηριότητες που θα το ενθουσιάσουν. Αντικαθιστώντας τη χρήση διαδικτύου με πιο υγιείς δραστηριότητες, όπως ο αθλητισμός, η μουσική, η τέχνη, προσφέρονται νέες δυνατότητες τόνωσης της αυτοπεποίθησης. 

✓ Αλλαγή της πηγής ευχαρίστησης: Εμπλέκοντάς το σε οικογενειακές δραστηριότητες που δεν εμπεριέχουν τη χρήση υπολογιστή και διαδικτύου, προσφέρεται η ευκαιρία στο παιδί να μοιραστεί παραγωγικό χρόνο με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, να συνδεθεί συναισθηματικά μαζί τους και μοιραστεί ποιοτικό χρόνο με τα οικεία του πρόσωπα.

Συμπέρασμα

   Η υγιής χρήση του διαδικτύου θα πρέπει να γίνει κατανοητή ως προνόμιο και να συνδεθεί με την καλή επίδοση στο σχολείο. Βήματα προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να είναι, για παράδειγμα, το να επιτρέπεται η χρήση του διαδικτύου για προκαθορισμένο χρόνο μετά το διάβασμα και η αξιοποίησή του ως μαθησιακού- εκπαιδευτικού εργαλείου. Στο σημείο αυτό εννοείται πως η καθοδήγηση από τους εκπαιδευτικούς είναι αυτονόητη και αναγκαία.

 

Ειρήνη Μήτσιου

Φιλόλογος του Αριστοτελείου

Εκπαιδευτηρίου Σερρών